Bệnh Chàm (Eczema)

Eczema là thuật ngữ được sử dụng để đề cập đến tất cả các dạng viêm da mãn tính có liên quan đến thể địa dị ứng. Dựa vào biểu hiện lâm sàng, bệnh được chia thành nhiều loại như sau:

• Eczema tiếp xúc
• Eczema thể địa (viêm da cơ địa)
• Eczema da dầu (viêm da tiết bã)
• Eczema tổ đỉa (chàm tổ đỉa)
• Eczema vi khuẩn
• Eczema đồng tiền

Trong đó, Eczema cơ địa, Eczema tiếp xúc, Eczema tổ đỉa và Eczema da dầu là các loại chàm thường gặp nhất.

Nguyên nhân gây bệnh chàm (Eczema) chưa được biết rõ. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy bệnh có liên quan đến các yếu tố sau đây:

Yếu tố di truyền:

Di truyền là yếu tố góp phần gây ra bệnh chàm (eczema). Một số loại gen đã được xác định bao gồm gen của các cytokine IL 4. IL5, 6 MCSF, gen của chymase của dư­ỡng bào, gen của thụ thể IL 4,...

Các loại gen gây bệnh chàm thường là những gen chịu trách nhiệm mã hóa biểu bì và tế bào miễn dịch. Ở người bị bệnh chàm, nhận thấy gen mã hóa cho protein filaggrin bị mất chức năng khiến cho da thiếu hụt protein filaggrin.

Filaggrin là một loại protein quan trọng có vai trò hút ẩm và giữ ẩm tự nhiên cho da. Thiếu hụt loại protein này đồng nghĩa với việc da dễ mất nước, suy giảm hàng rào bảo vệ. Do đó, bệnh chàm (eczema) thường bùng phát mạnh vào mùa thu - đông khi thời tiết lạnh, độ ẩm giảm thấp.

Thiếu Filaggrin còn liên quan đến dị ứng đậu phộng và một số loại thức ăn khác. Đây cũng là lý do đa phần người có thể địa dị ứng dễ dị ứng với thức ăn, thời tiết, các yếu tố nội sinh và ngoại sinh khác.

Cơ địa dị ứng

Cơ địa dị ứng thường thấy ở bệnh chàm, hen suyễn, viêm mũi dị ứng và nổi mề đay. Ở những người có thể địa dị ứng, hệ miễn dịch vô cùng nhạy cảm với các yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Vì vậy, ngay khi có yếu tố kích thích, da sẽ xuất hiện tình trạng viêm kèm theo ngứa ngáy.

Các yếu tố kích hoạt

Nguyên nhân sâu xa của bệnh chàm (eczema) là do cơ địa dị ứng và gen di truyền. Tuy nhiên, các triệu chứng chỉ bùng phát khi có những yếu tố kích hoạt sau:

• Các yếu tố vật lý như chấn thương cơ học, ma sát, gãi cào
• Tiếp xúc với hóa chất, xà phòng, mủ thực vật, nọc độc từ các loài động vật
• Một số thuốc, cao su, xi măng, kim loại
• Thức ăn (thường là các loại hải sản, đậu phộng, đậu nành, sữa…)
• Bụi vải, chất len dạ
• Nấm mốc, nhiễm khuẩn
• Hệ miễn dịch suy giảm
• Rối loạn nội tiết
• Rối loạn thần kinh
• Rối loạn chức năng nội tạng (suy thận, suy gan…)

Có rất nhiều yếu tố có thể kích hoạt bệnh chàm bùng phát, những yếu tố này được gọi chung là dị nguyên. Kiểm soát dị nguyên được coi là nguyên tắc quan trọng trong điều trị và phòng ngừa bệnh.

Bệnh chàm (eczema) có biểu hiện lâm sàng khá đa dạng, tính chất và vị trí tổn thương có sự khác biệt ở từng thể lâm sàng. Tuy nhiên, nhìn chung các dạng eczema đều đặc trưng bởi viêm lớp nông của da, tiến triển dai dẳng, từng đợt và hay tái phát. Da bị viêm đỏ kèm theo mụn nước, ngứa ngáy, bề mặt dày sừng, nứt nẻ và bong vảy.

Bệnh chàm (eczema) phát triển qua 3 giai đoạn và triệu chứng có sự khác biệt ở từng giai đoạn cụ thể:

Triệu chứng của bệnh chàm ở giai đoạn cấp tính:

• Eczema cấp bắt đầu với tổn thương ở dạng đốm hoặc mảng màu hồng đỏ, ranh giới không rõ với vùng da khỏe. Sờ vào có cảm giác cộm nhẹ và rất ngứa ngáy.
• Sau đó, bề mặt tổn thương xuất hiện các mụn nước, số lượng mụn nước tăng lên theo thời gian.
• Mụn nước do chàm có đặc điểm là kích thước nhỏ từ 1 - 2mm, mọc san sát nhau tạo thành từng đám.
• Mụn nước nông, có xu hướng tự vỡ và mọc hết lớp này đến lớp khác.
• Trong giai đoạn cấp, tổn thương da gây ngứa nhiều. Nếu gãi sẽ gây trợt loét, rỉ dịch, có thể dẫn đến chàm bội nhiễm (nổi mụn mủ, da viêm đỏ, nóng nhẹ).

Triệu chứng của bệnh chàm ở giai đoạn bán cấp:

• Giai đoạn bán cấp có triệu chứng mờ nhạt, thời gian tiến triển ngắn nên ít được đề cập.
• Eczema bán cấp đặc trưng bởi tình trạng chảy dịch và viêm da thuyên giảm. Các vết trợt loét có xu hướng khô lại, bề mặt tổn thương đóng vảy. Khi bong tróc sẽ để lộ lớp da non nhẵn bóng có màu hồng đỏ.

Triệu chứng của bệnh chàm ở giai đoạn mãn tính:

• Tổn thương do bệnh chàm gây ra có xu hướng sẫm màu theo thời gian, nền da cứng cộm, ranh giới rõ với vùng da lành.
• Bề mặt tổn thương cứng, nứt nẻ kèm theo ngứa ngáy.

Tổn thương da do eczema có sự khác biệt ở từng giai đoạn nhưng luôn đi kèm với ngứa ngáy dai dẳng. Ngứa cũng được xem là triệu chứng khó chịu nhất mà căn bệnh này gây ra.

Các triệu chứng của bệnh eczema tiến triển theo từng đợt, có đợt thuyên giảm nhưng cũng có giai đoạn bùng phát mạnh. Tính chất bệnh hay tái phát, tiến triển mãn tính, dai dẳng rất khó điều trị.

Ngay khi nghi ngờ mắc bệnh chàm, nên gặp bác sĩ da liễu để được chẩn đoán. Eczema là bệnh da lành tính nhưng gây ngứa dai dẳng, hay tái phát. Trường hợp không can thiệp điều trị sẽ phải đối mặt với nhiều phiền toái và biến chứng.

Biểu hiện của bệnh chàm tương đối điển hình, do đó khám lâm sàng mang lại giá trị trong chẩn đoán. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng sẽ tìm hiểu tiền sử cá nhân và gia đình để đánh giá nguy cơ mắc bệnh. Không có xét nghiệm nào có thể chẩn đoán xác định bệnh chàm, tuy nhiên xét nghiệm dị ứng có thể phát hiện yếu tố gây dị ứng và kích hoạt bệnh bùng phát.

Bệnh chàm (eczema) được đánh giá là bệnh da lành tính, ít khi gây nguy hiểm đến sức khỏe. Tuy nhiên, căn nguyên bệnh chưa biết rõ và có liên quan đến cơ địa dị ứng nên rất khó điều trị. Điều trị có thể giải quyết cơ bản triệu chứng, hạn chế tổn thương da và một số biến chứng nhưng không thể chữa khỏi hoàn toàn.

Sau khi kiểm soát triệu chứng, cần phải tránh tiếp xúc với dị nguyên để hạn chế tái phát, kéo dài thời gian ổn định của bệnh. Eczema là bệnh da liễu mãn tính, có thể kéo dài suốt đời. Vì vậy, bác sĩ cần phải giáo dục, tư vấn để bệnh nhân có thể chủ động chăm sóc và phòng ngừa.

Chàm có liên quan đến yếu tố thể địa nên thường đi kèm với các bệnh cơ địa khác như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, dị ứng thời tiết… Điều trị không đúng cách sẽ khiến bệnh tiến triển dai dẳng, tổn thương lan rộng, sẫm màu ảnh hưởng nhiều đến ngoại hình.

Ở giai đoạn cấp tính, mụn nước vỡ sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập gây nhiễm khuẩn thứ phát. Nếu không được điều trị, chàm bội nhiễm có thể phát triển thành viêm mô tế bào và chứng đỏ da.

Ngoài những ảnh hưởng trên, bệnh chàm - eczema còn gây ra nhiều phiền toái trong cuộc sống. Tình trạng ngứa ngáy dai dẳng dẫn đến khó ngủ, mệt mỏi, thiếu tập trung. Hơn nữa, những phiền toái do căn bệnh này còn khiến tinh thần trở nên căng thẳng.

Eczema là bệnh có liên quan đến yếu tố cơ địa nên không thể phòng ngừa hoàn toàn. Tuy nhiên, vẫn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh bằng một số biện pháp sau:

• Chăm sóc đúng cách để duy trì hàng rào bảo vệ da. Chế độ chăm sóc bao gồm làm sạch hằng ngày và dưỡng ẩm thường xuyên.
• Hạn chế tiếp xúc với các chất gây bào mòn da như xà phòng, hóa chất…
• Tránh các chất dễ gây dị ứng như xi măng, kim loại nặng, thức ăn, nấm mốc, mủ thực vật…
• Kiểm soát tốt các yếu tố nội sinh như căng thẳng thần kinh, rối loạn nội tiết tố, rối loạn chức năng gan - thận…
• Duy trì lối sống lành mạnh để nâng cao hệ miễn dịch cũng là cách phòng ngừa bệnh hiệu quả.